პოსტმოდერნული ეპოქა

1. მოდერნიზმი
2. სტრუქტურალიზმი
3. პოსტ-სტრუქტურალიზმი (ფუკო და დერიდა)
4. პოსტმოდერნული სოციალური თეორიები

მოდერნიზმი
ტერმინი ‘პოსტმოდერნიზმი’ გულისხმობს არა მხოლოდ თანამედროვეობის შემდგომ ეპოქას, არამედ იმ ფუნდამენტური პრობლემების დაძლევის მცდელობასაც, რომელიც მოდერნულმა ხანამ წარმოშვა. მოდერნულობა აღნიშნავს ისტორიული ცვლილებების ვრცელ ეპოქას, რომელიც გამოიწვია სამეცნიერო და ტექნოლოგიურმა გადატრიალებებმა და საბაზრო ეკონომიკის საყოველთაო გავრცელებამ. ერთი მხრივ, მოხდა ეკლესიის ავტორიტეტის დაკნინება, მეორე მხრივ კი, მეცნიერებამ შეიძინა ელიტარული ცოდნის სტატუსი.
მოდერნიზმის, როგორც სიახლის გააზრება არ დაემთხვა საზოგადოებაში დაწყებულ ადრეულ ცვლილებებს. დაახლოებით 1880-იანი წლებიდან ჩვენ უკვე შეგვიძლია ვისაუბროთ მოდერნზე, როგორც სამყაროს ხედვისა და რეკონსტრუქციის დაუსრულებელ, სპეციფიკურ პროექტზე.
მოდერნიზმის ეპოქისთვის დამახასიათელი ღირებულებები ეპისტემოლოგიურ ტრავმასთან არის დაკავშირებული. ეს არის დრო-სივრცული წარმოდგენების გადახედვის მცდელობა; რენესანსის ეპოქიდან მოყოლებული, განმანათლებლობის პოზიტივისტურ იმპლიკაციებში მოცემული რეალისტური სურათი აღარ აკმაყოფილებდა მოდერნის მიღწევებს. ეპისტემოლოგიური ტრავმის მასშტაბურობა მართლაც რომ განსაკუთრებული მოვლენაა იმ გაგებით, რომ მან ადამიანური საქმიანობის თითქმის ყველა სფერო მოიცვა. მოდერნისტული ესთეტიკა აისახა პიკასოსა და ბრაკის, სტრავინსკისა და შონბერგის, კაფკასა და ფოლკნერის, იეიტსისა და ელიოტის ნაწარმოებებში. უფრო მეტიც, მოდერნისტული არტისტული კულტურის სირთულეები ძალიან ჰგავს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებასა და მათემატიკაში განვითარებულ ტენდენციებს. ორივე ამ სფეროში სირთულეები წარმოიშვა არა ტრადიციული ტექნიკის გადახედვის, არამედ მისი მიტოვების პრაქტიკიდან. ფარდობითობის თეორია ამისი ნათელი მაგალითია. მოდერნისტული თეორიების მიმდევრები ცდილობდნენ გაეპროტესტებინათ ის საფუძვლები, რომლებსაც ისინი წინა ეპოქებში ეყრდნობოდნენ (მაგალითად, ერთ წერტილოვანი პერსპექტივა მხატვრობაში, ტონალურობა მუსიკაში, ნეიტრალური და უნიფორმალური ნარატივი, უცვლელი დროითი და სივრცითი კოორდინატები ფიზიკაში).
მიუხედავად განვითარებული მოვლენებისა, მოდერნული ეპოქამ მაინც არ დაკარგა განმანათლებლობის იდეალებისადმი ერთგულება. ეს იყო გრანდიოზული პროექტების განხორციელებისადმი სწრაფვა. ამიტომ, მოდერნის თეორიებისთვის კვლავაც აქტუალური რჩებოდა ბინარული ოპოზიციების არსებობა. ორტეგა ი გასეტის აზრით, მასები ყოველთვის დაუპირისპირდებიან მოდერნულ ხელოვნებას. ის თავისი არსით არაპოპულარულია. უფრო მეტიც, ის ანტი-პოპულარულია.
მოდერნული სოციალური თეორიები თანამედროვეობის გამოწვევებს განსხვავებულ მიზეზებში ეძებდნენ. მარქსისთვის ეს იყო კაპიტალისტური ეკონომიკა, ვებერისთვის_ ფორმალური რაციონალობა, დიურკჰეიმისთვის_ კოლექტიური სინდისის შესუსტება… ზოგიერთი თეორეტიკოსი დღემდე ამტკიცებს, რომ მოდერნის ეპოქა ჯერ არ დასრულებულა და იტოვებს იმედს, რომ ადამიანი შეძლებს მის დახვეწას და გაკონტროლებას. მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ენტონი გიდენსი, რომელიც კვლავ საუბრობს დაუსრულებელ პროექტებზე, თუმცა აღიარებს სისტემური დიფერენციაციისა და ფრაგმენტაციის მასშტაბურობას, რამაც განვითარების უპრეცედენტო პირობებში ჩაგვაყენა. ჰაბერმასისა და ლიოტარის დიალოგში კი თვალშისაცემი იყო ე.წ. ‘Middle Ground’-ის ნაკლებობა: ის, რაც ჰაბერმასისთვის წარმოადგენდა ‘თეორიულ მიდგომას’, ლიოტარისთვის იყო მხოლოდ ‘მეტა-ნარატივი’.

სტრუქტურალიზმი
სტრუქტურალიზმის წარმოიშვა მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში. შვეიცარიელი ლინგვისტი, ფერდინანდ დე სოსიური (1857-1913) თავის ლექციებში საუბრობდა ენის (Langue), როგორც ფორმალური სტრუქტურის როლზე, რომელიც განისაზღვრება სისტემურ ელემენტებს შორის არსებული განსხვავევებით. სოსიურის მიხედვით, ეს სტრუქტურა არსებობს აწმყოში და აერთიანებს აზრისა და სიტყვის ორივე სფეროს. მოცემული ლინგვისტური ცნება (‘ნიშანი’) არის იდეისა და ფიზიკური საგნის ერთიანობის შემცველი. ენა სწორედ ამგვარი ნიშნების სისტემაა, რომელიც არსებობს არა როგორც ცალკე სუბსტანცია, არამედ როგორც აღსანიშნებისა და აღმნიშვნელების სპეციფიკური სტრუქტურის განმსაზღვრელი დიფერენცირების ფორმა. სოსიურის ხედვა ეწინააღმდეგება დასავლურ ტრადიციაში დამკვიდრებულ შეხედულებას, რომლის მიხედვითაც, იდეათა სამყარო სრულად გამოცალკევებულია ფიზიკურისგან. ამგვარი ტრადიცია სათავეს იღებს პლატონისგან. სოსიური უარყოფს მათ დამოუკიდებლობას და აცხადებს, რომ აღსანიშნებს და აღმნიშვნელებს მნიშვნელობა ეძლევათ მხოლოდ იმ ფორმალური სტრუქტურის არსებობის პირობებში, რომელსაც ისინი იზიარებენ.

Постиндустриальное общество и культура постмодерна

Становление постмодерна, как правило, связывается с событиями, происходящими исключительно в области философии, науки, искусства, политики, то есть, если воспользоваться терминологией Маркса, в сфере надстроечных явлений. Складывается такая ситуация, что за рамками остается такой существенный фактор для становления и развития постмодернистских тенденций, как преобразования в производственной сфере. Известно, что эти изменения наиболее адекватно описываются теорией постиндустриального общества, основу которой положили Д. Белл, Д. Рисман, А. Тоффлер, З. Бжезинский, Дж. Гэлбрейт, А. Турен и др. Сам термин “постиндустриальное общество” родился в США – на рубеже пятидесятых-шестидесятых годов американский социолог Даниел Белл широко его использовал в своих лекциях для характеристики нового этапа американского капитализма. Первоначально постиндустриальное общество рассматривалось в рационалистических понятиях линейного прогресса, экономического роста и повышения благосостояния, связанных с процессами технизации труда. Затем этот термин наполняется новым содержанием. С конца 60-х начинает развиваться теория постиндустриального общества (1), отличительными чертами которого называют массовое распространение творческого, интеллектуального труда, качественно возросший объем и значение научного знания и информации, развитие средств коммуникации, преобладание в структуре экономики сферы услуг, науки, образования, культуры над промышленностью и сельским хозяйством. Постиндустриальное общество начинает рассматриваться как качественно новая ступень развития не только Запада, но и всего человечества (2). В 70-е и 80-е годы концепция постиндустриального общества развивается главным образом как футурологическая и социологическая теория, призванная описать воздействие новейших информационных технологий на социум. Так, Д. Белл заявляет, что в наступающем столетии решающее значение для экономической и социальной жизни, для способов производства знания, а также для характера трудовой деятельности человека приобретет развитие нового социального уклада, зиждущегося на телекоммуникациях. Становление, постиндустриального общества он связывает с развертывающейся революцией в организации и обработке информации и знаний, в которой центральную роль играет компьютер (3). Компьютер, по мнению американского социолога, является символом и одновременно материальным носителем технологической революции – именно компьютер коренным образом трансформирует общество второй половины ХХ века (4).